Μύκονος: η κοσμοπολίτικη Χώρα

Η Χώρα, όπως κοινά αποκαλείται η πόλη της Μυκόνου, εντυπωσιάζει και γοητεύει τον επισκέπτη από την πρώτη στιγμή, χάρη στην ωραία θέση, την κλίμακα και την αρχιτεκτονική της. Παρά την μεγάλη τουριστική ανάπτυξη του νησιού καταφέρνει ακόμη να διατηρεί την κυκλαδίτικη φυσιογνωμία της και πολλά από τα παραδοσιακά στοιχεία της. Πανέμορφη, σε ξαφνιάζει ευχάριστα όταν ανακαλύψεις το άλλο της πρόσωπο. 

Ο διατηρητέος οικισμός της Χώρας της Μυκόνου είναι ένας από τους ωραιότερους της νησιωτικής Ελλάδας.

Η Χώρα με το λιμάνι είναι το κέντρο του νησιού.  Ο οικισμός είναι επίπεδος και διαφέρει από τις αμφιθεατρικά κτισμένες σε λόφους πρωτεύουσες των υπόλοιπων Κυκλάδων. Η επίπεδη έκτασή της σχηματίζει δύο προεξοχές και συγχρόνως εξάρσεις προς τη θάλασσα.

Το γήλοφο του κάστρου βόρεια το οποίο δημιουργεί το κοίλο του λιμανιού και το ύψωμα με τους Κάτω Μύλους νοτιότερα. Πρόκειται για έναν δαιδαλώδη πολεοδομικό εσωτερικό χώρο ζωής ο οποίος μοιάζει με ενιαία και συμπαγή μάζα. Σε αυτό βοηθά και το ύψος των κτιρίων τα οποία είναι διώροφα, αλλά και οι εξώστες, σκάλες, πεζούλες και η φροντίδα του ασβεστώματος των δρόμων.

Το λευκό καλύπτει όλους τους χώρους και προσφέρει την αίσθηση εσωτερικού χώρου. Παρότι η Χώρα δημιουργήθηκε χωρίς σχέδιο, διακρίνεται από μια αξιοθαύμαστη εξισορρόπηση, των στοιχείων που την αποτελούν. Πέρα από τα παρόμοια αρχιτεκτονικά στοιχεία, διατηρεί αρκετά που εκφράζουν ατομικότητα και ξεκουράζουν με την ποικιλία τους.

Άρρηκτη είναι η αισθητική συνοχή παρότι είναι προϊόν εξέλιξης που κράτησε 5 αιώνες. Οι δημόσιοι χώροι του οικισμού είναι, κατά κανόνα, μικροί με σπάνιες τις πλατείες. Ο κοινόχρηστος χώρος είναι ο δρόμος, ο οποίος διαμορφώνεται με τα στενομέτωπα και ευρυμέτωπα σπίτια.

Τα στενομέτωπα είναι διώροφα, με δυο ανοίγματα ανά όροφο,  (πόρτα και παράθυρο) έναν φεγγίτη για τον φωτισμό και αερισμό του ανωγείου και με ξεχωριστή πρόσβαση από τον δρόμο στο ανώι, μέσω πετρόκτιστης σκάλας που ακουμπά στο εξωτερικό τοίχο.

Κοινό στοιχείο είναι τα ξύλινα μπαλούστρα στις σκάλες, τα ξύλινα μπουντιά (μπαλκόνια), οι κάναλοι (υδρορροές) και οι κάπασοι (καπνοδόχοι). Οι κύριοι χώροι των σπιτιών ήταν το ανώι, ενώ το κατώι ποτέ δεν χρησίμευε ως στάβλος αλλά μόνο ως αποθήκη.

Τα καταστέγια, ελάχιστα από τα οποία διατηρούνται ακόμη, έδιναν στη Χώρα τη μορφή κυψέλης ενώ από αρκετά έχουν σωθεί τα τόξα-βόλτα τα οποία στήριζαν τους εξωτερικούς τοίχους.

Στα ευρυμέτωπα σπίτια, η κάτοψη χωρίζεται σε δυο άνισα μέρη από τα οποία μεγαλύτερο  είναι η σάλα, ενώ το άλλο υποδιαιρείται σε δυο μικρά υπνοδωμάτια με πρόσβαση από τη σάλα. Οι χώροι υγιεινής δεν περιλαμβάνονταν στο χώρο. 

Αργότερα κλείστηκε ένα κομμάτι κάτω από τη σκάλα στη διφορούμενη, μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου περιοχή και μετατράπηκε σε χώρο υγιεινής. Τα περισσότερα σπίτια στη χώρα είναι διώροφα ενώ αυτά της περιοχής της Αλευκάντρας τριώροφα. 

Ανεμόμυλοι: Ήδη από τον 16ο αιώνα, ένα από τα πιο αναγνωρισμένα ορόσημα της Μυκόνου ήταν οι ανεμόμυλοι. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Μύκονος βρίσκεται σε μια σημαντική θαλάσσια εμπορική διαδρομή, κάνοντάς την πύλη της Ευρώπης προς την Ασία.

Η ανάγκη για την εύκολη μεταφορά σιτηρών, είχε ως αποτέλεσμα οι περισσότεροι ανεμόμυλοι του νησιού να χτιστούν μέσα ή γύρω από το κεντρικό λιμάνι με την υψηλότερη συγκέντρωση να καλύπτει όλο το δυτικό τμήμα της πόλης. Με την έλευση της εκβιομηχάνισης, η χρήση των ανεμόμυλων και κατ επέκταση ο αριθμός τους άρχισε να μειώνεται. Σήμερα, παραμένουν ένα χαρακτηριστικό σημείο κατατεθέν της ιστορίας του νησιού.

Παραπορτιανή: Ένα από τα πιο διάσημα αρχιτεκτονικά κτήρια είναι η εκκλησία Παραπορτιανή. Τοποθετημένη κοντά στην κύρια είσοδο του λιμανιού, η εκκλησία αυτή είναι το κεντρικό χαρακτηριστικό του «Κάστρου» που βρίσκεται το παλαιότερο τμήμα της πόλης.