Γεωπάρκο Νισύρου: Μνημείο Γεω-Πολιτισμικής Κληρονομιάς!!!

Στο δίκτυο των παγκόσμιων γεωπάρκων της UNESCO ετοιμάζεται να ενταχθεί η Νίσυρος και οι γύρω νησίδες και ήδη προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει μεγάλα βήματα. Η προσπάθεια ξεκίνησε το 2020 και βρίσκεται στο τελικό της στάδιο. Η Νίσυρος είναι ένα από τα νησιά της άγονης γραμμής του Αιγαίου, νησιά δηλαδή με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης και προβληματική σύνδεση με τα υπόλοιπα νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα. 

Είναι ένα νησί -ηφαίστειο, το νεότερο και μεγαλύτερο ενεργό ηφαίστειο του Αιγαίου που την κάνει να έχει μεγάλο γεωλογικό ενδιαφέρον για τον επισκέπτη, αφού πρόκειται για ένα μοναδικό γεώτοπο, ένα διατηρητέο μνημείο της φύσης.

Πάνω από 40 μονοπάτια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιδιαίτερου γεωλογικού και φυσιολατρικούς ενδιαφέροντος ενώ σε πολλά σημεία κατά μήκος των ακτών του νησιού αναβλύζει ζεστό νερό σε θερμοκρασίες από 30 ως 61 βαθμούς.

Η Νίσυρος βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο του ενεργού ηφαιστειακού τόξου του Ν. Αιγαίου, το οποίο περιλαμβάνει μία γεωγραφική ζώνη που αρχίζει από τον Ισθμό της Κορίνθου, διασχίζει τη χερσόνησο των Μεθάνων, τη Μήλο, τη Θήρα και καταλήγει στη Νίσυρο. Η ζώνη αυτή, που φιλοξενεί όλα τα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας, δημιουργήθηκε από τη διέξοδο του μάγματος προς την επιφάνεια της γης. Το μάγμα είναι λιωμένο πέτρωμα, πλούσιο σε αέρια μετά το κενό που προκλήθηκε κάτω από την περιοχή του Αιγαίου, λόγω της καταβύθισης της λιθοσφαιρικής πλάκας της Αφρικής.

Τα γεωλογικά αποτελέσματα της ηφαιστειακής δραστηριότητας καθόρισαν την πολιτιστική εξέλιξη της Νισύρου διαχρονικά. Συνήθως επικρατεί η εντύπωση ότι τα ηφαίστεια προκαλούν μόνο καταστροφές και αποτελούν εμπόδιο για την πρόοδο των περιοχών, τις οποίες πλήττουν. Η εικόνα αυτή ισχύει μόνο για όσους υφίστανται τις συνέπειες τη στιγμή της έκρηξης. Αν, όμως, κανείς παρατηρήσει διαχρονικά το φαινόμενο, θα διαπιστώσει πως η ηφαιστειακή δραστηριότητα, ιδιαίτερα στη Νίσυρο, είχε και θετικές συνέπειες.

Αρχίζοντας από τα Προϊστορικά Χρόνια, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο υαλώδες και σκληρό ηφαιστειακό πέτρωμα του οψιανού από το Γυαλί, το οποίο αποτελούσε πρώτη ύλη για την κατασκευή κοπτικών εργαλείων ήδη από τη Νεολιθική Περίοδο και βρίσκεται επεξεργασμένο σε πολλά νησιά του Αιγαίου, συναγωνιζόμενο τον οψιανό της Μήλου, από τον οποίο διέφερε λόγω των λευκών στιγμάτων του.

Ταυτόχρονα, η ελαφρόπετρα (κίσσηρη) αποτέλεσε, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, αντικείμενο συστηματικής εκμετάλλευσης, μετατρέποντας το νησί σε σημαντικό κέντρο εξαγωγής, ενώ ένα από τα σκληρότερα πετρώματα του κόσμου, ο βασαλτικός ανδεσίτης, έχει αποδειχθεί κατάλληλο υλικό οικοδόμησης, καθώς εξαιρετικά ικανοί λιθοξόοι κατασκεύασαν εξ ολοκλήρου από αυτό το ηφαιστειακό υλικό τόσο τις δύο πλευρές, όσο και το ενδιάμεσο γέμισμα ενός από πιο καλά σωζόμενα οχυρωματικά έργα στο Αιγαίο, του τείχους της αρχαίας πόλεως στο Μανδράκι.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα Γεωπάρκα δημιουργήθηκαν από τοπικές πρωτοβουλίες, με στόχο να διατηρηθεί και να προστατευθεί το σύνολο των χαρακτηριστικών του φυσικού και πολιτισμικού τους περιβάλλοντος, με έμφαση στα ιδιαίτερα εκείνα στοιχεία του γεωλογικού πλούτου. 

Ηφαιστειακό Παρατηρητήριο Volcanic Observatory

Η τοποθεσία αυτή είναι από τις καλύτερες πανοραμικές του Γεωπάρκου της Νισύρου. Προσφέρει εκπληκτική θέα προς την καλδέρα της Νισύρου, τον κρατήρα Στέφανο και τον λόφο που βρίσκονται οι υπόλοιποι υδροθερμικοί κρατήρες, Αλέξανδρος ή (Φλέγεθρον), Μικρός και Μεγέλος Πολυβώτης, και Λογοθέτης.

Η καλδέρα έχει σχεδόν κυκλικό σχήμα, με απότομα τοιχώματα ύψους 300-400mκαι διάμετρο 3,6 km. Στο εσωτερικό της υπάρχει η κοιλάδα Λακκί στα ανατολικά, με υψόμετρο 110m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας  και οι ογκώδεις ρυοδακιτικοί δόμοι λάβας με μέγιστο υψόμετρο έως και 698m στα δυτικά, που προέκυψαν κατά την τελευταία μαγματική δραστηριότητα στο νησί.

Σχηματίστηκε πριν περισσότερα από 24.000 χρόνια κατά τον κύκλο Κατάρρευσης Καλδέρας μετά από δυο τεράστιες εκρήξεις Πλίνιου τύπου, ως αποτέλεσμα κατάρρευσης του εδάφους εξαιτίας της εκκένωσης του μαγματικού θαλάμου από κάτω.

Στο Λακκί, η γεωδυναμική δραστηριότητα εκδηλώνεται συνεχώς με έντονη σεισμικότητα, φουμαρόλες και υδροθερμικές εκρήξεις. Σήμερα, ατμίδες και φουμαρόλες εκδηλώνονται στους υδροθερμικούς κρατήρες και κατά μήκος ρηγμάτων, όπως και μέσα από αρκετές μικρές ρωγμές στο δόμο λάβας του Προφήτη Ηλία.

Ηφαιστειολογικό Μουσείο της Νισύρου

Στην είσοδο των Νικιών βρίσκεται το Ηφαιστειολογικό Μουσείο της Νισύρου, το μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα, στεγασμένο στο ανακαινισμένο κτίριο του παλιού εγκαταλελειμμένου σχολείου. Προσφέρει στους επισκέπτες την δυνατότητα παρατήρησης ηφαιστειακών πετρωμάτων, εκμάθησης της γεωλογικής ιστορίας της Νισύρου από το ενημερωτικό υλικό και τις πινακίδες, και της διεξαγωγής πειραμάτων και προσομοιώσεων στους υπολογιστές. 

Διαθέτει μέχρι και λειτουργικά μικροσκόπια, όπου μπορούν να παρατηρηθούν λεπτές τομές πετρωμάτων και να κατανοηθούν συνοπτικά οι επιστημονικές μέθοδοι που ακολουθούνται για την αποκάλυψη των μυστικών του ηφαιστείου.  

Τα Γεωπάρκα αξιοποιούνται ως εργαλεία εκπαίδευσης και κατανόησης του περιβάλλοντος και της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν μια σειρά από δραστηριότητες και πρωτοβουλίες για την ανάδειξη της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, την ολιστική διαχείριση του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου, την εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των κατοίκων, την προσέλκυση και ενημέρωση των επισκεπτών, την ανάδειξη και προβολή των τοπικών προϊόντων.