Η μεγάλη άνθηση της σπογγαλιείας έδωσε πλούτο και μεγάλη ευημερία στο νησί, που είναι εμφανής στα θαυμάσια αρχοντικά που μας υποδέχονται αμφιθεατρικά κτισμένα στο Γιαλό, το λιμάνι του νησιού. Αρχοντικά, με ιδιαίτερα στοιχεία αρχιτεκτονικής που είναι προϊόντα νεοκλασικών επιδράσεων και αιγαιοπελαγίτικης παράδοσης.
Διώροφα τα περισσότερα, πολύχρωμα βαμμένα με παστέλ ζεστά χρώματα, με έντονα χρωματισμένες τονισμένες εξώθυρες και παραθύρια, με κεντρικό εξώστη με σιδερένια κάγκελα, αετώματα και παραστάδες ενώ στο κέντρο ξεχωρίζει χαρακτηριστικός φεγγίτης ο οποίος ονομάζεται και «μάτι του βοδιού», όπου, περα από το διακοσμητικό του ρόλο, αναλαμβάνει να κρατήσει και το «κακό μάτι» μακριά από το σπίτι.
Πολλά από τα παλιά αρχοντικά στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες που πραγματικά αξίζουν την επίσκεψή σας. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το Ναυτικό Μουσείο το οποίο στεγάζεται σε καταπληκτικό κτήριο που εξιστορεί τη ναυτική παράδοση και τη σπογγαλιεία του νησιού, αλλά και το Αρχαιολογικό και Λαογραφικό που στεγάζεται επίσης σε νεοκλασικό κτήριο με θαυμάσια βοτσαλωτή αυλή.
Από το Γιαλό ξεκινά η «Καλή Στράτα» που είναι ο κεντρικός πεζόδρομος που ενώνει το Γιαλό με την Άνω Σύμη η Χωριό, όπως τη λένε οι ντόπιοι με τις δεκατρείς εκκλησίες. Πάνω από 400 τα σκαλοπάτια της «Καλής Στράτας» δεμένα μεταξύ τους με πεζούλες, φτάνουν μέχρι το παλιό κάστρο των Ιωαννιτών.
Στις πλευρές του δρόμου όμορφα αρχοντικά στέκουν περήφανα, ενώ στα παράπλευρα δρομάκια δεν είναι λίγα εκείνα που παραμένουν μισογκρεμισμένα, περιμένοντας ίσως κάποιους ξενιτεμένους συμιακούς για την αναστήλωσή τους.
Πολιούχος της Σύμης, προστάτης της Δωδεκανήσου και παραστάτης των ναυτικών και των σφουγγαράδων, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Πανορμίτης τιμάται από τους Συμιακούς, αλλά και τους Δωδεκανησίους σε όλη την οικουμένη. Η μονή του, που βρίσκεται στον κόλπο του Πανόρμου της Σύμης, από όπου έχει λάβει την προσωνύμια της, έχει καταστεί πανελλήνιο προσκύνημα.
Χτισμένη μέσα σε αρκετό πράσινο, πάνω στη θάλασσα, υπάρχει τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα και στολίζεται από ένα πανέμορφο καμπαναριό, ρυθμού μπαρόκ-ροκοκό του 1905-1911, που μιμείται το ανάλογο της Μονής Ζαγκόρσκ, κοντά στη Μόσχα. Η επιβλητική, θαυματουργή εικόνα του, σύμφωνα με επιγραφή πάνω στην ασημένια ποδιά του, φιλοτεχνήθηκε το 1724 από τον αξιόλογο τεχνίτη Ιωάννη τον Πελοποννήσιο. Η μονή εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου και της Πεντηκοστής, με κοσμοσυρροή πιστών να κατευθύνεται εκεί για να προσκυνήσει.
